Alerjik rinit, alerjen adı verilen maddelerin burun mukozasıyla teması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Halk arasında saman nezlesi veya yaz nezlesi olarak da bilinen alerjik rinit, burun ve gözlerde kaşıntı, hapşırma, burun akıntısı ve boğaz kaşıntısı gibi belirtilere yol açar. Bu durum, vücudun savunma sisteminin havada bulunan ve solunum yoluyla burna giren partiküllere karşı anormal bir reaksiyon geliştirmesinden kaynaklanır.
Alerjik reaksiyonların şiddeti kişiden kişiye değişir; bazı kişilerde hafif seyrederken, bazılarında günlük yaşamı ve iş performansını etkileyecek kadar şiddetli olabilir. Alerjik rinit, şikayetlerin görülme zamanına göre persistan (sürekli) ve intermitan (aralıklı), şiddetine göre ise hafif ve şiddetli olarak iki ana gruba ayrılır.
Alerjinin Nedenleri ve Tetikleyicileri
Alerjinin temel nedeni, bağışıklık sisteminin alerjenlere karşı aşırı tepki vermesidir. Alerjenler, genellikle zararsız olan ancak bazı kişilerde alerjik reaksiyonu tetikleyen maddelerdir. Başlıca alerjenler şunlardır:
- Polenler: Ağaç, çim ve yabani ot polenleri mevsimsel alerjik rinitin en yaygın nedenidir.
- Ev Tozu Akarları: Gözle görülmeyen bu mikroskobik canlılar, yatak takımları, halılar ve mobilyalar gibi ev eşyalarında yaşar ve yıl boyu alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
- Küf Sporları: Nemli ve rutubetli ortamlarda gelişen küfler, solunum yoluyla alınarak alerjiyi tetikleyebilir.
- Hayvan Tüyleri ve Deri Döküntüleri: Evcil hayvanların (kedi, köpek vb.) tüy ve deri döküntüleri de güçlü alerjenlerdir.
- Hamam Böceği Dışkıları: Evlerde bulunan hamam böceklerinin dışkıları da alerjik reaksiyonlara yol açabilir.
- Kimyasal Maddeler ve İrritanlar: Sigara dumanı, parfüm, temizlik ürünleri gibi kimyasal maddeler ve hava kirleticiler, alerjik rinit belirtilerini kötüleştirebilir veya tetikleyebilir.
Alerjik Rinit Belirtileri Nelerdir?
Alerjik rinitin başlıca belirtileri şunlardır:
- Burun akıntısı: Genellikle şeffaf ve sulu karakterdedir.
- Burun tıkanıklığı: Burun içindeki mukozanın şişmesi sonucu oluşur.
- Hapşırma: Sık ve art arda gelen hapşırmalar tipiktir.
- Burun ve gözlerde kaşıntı: Özellikle burun ve göz çevresinde şiddetli kaşıntı hissi.
- Gözlerde kızarıklık ve sulanma: Gözlerde irritasyon ve alerjik konjonktivit belirtileri.
- Geniz akıntısı: Burundan boğaza doğru akan mukus, boğazda tahrişe ve öksürüğe neden olabilir.
- Boğazda kaşıntı ve gıcık hissi: Geniz akıntısına bağlı olarak ortaya çıkabilir.
- Koku ve tat almada azalma: Burun tıkanıklığı ve mukozal ödem nedeniyle koku duyusu etkilenebilir.
- Yorgunluk ve uyku bozuklukları: Sürekli burun tıkanıklığı uyku kalitesini düşürebilir.
Alerjik Rinit Tanısı Nasıl Konulur?
Alerjik rinit tanısı, hastanın detaylı şikayetleri (tıbbi öykü), fizik muayene ve alerji testleri ile konulur.
- Tıbbi Öykü: Şikayetlerin ne zaman başladığı, hangi durumlarda arttığı, mevsimsel olup olmadığı gibi bilgiler önemlidir.
- Fizik Muayene: Kulak burun boğaz uzmanı tarafından burun içi endoskopik muayene ile burun mukozasının rengi, şişliği, akıntının niteliği değerlendirilir.
- Alerji Testleri:
- Deri Prick Testi (Cilt Alerji Testi): En sık kullanılan testtir. Cilde küçük bir miktar alerjen damlatılır ve hafifçe çizilerek alerjenin deriye nüfuz etmesi sağlanır. 15-20 dakika içinde alerjenin olduğu bölgede kızarıklık, şişlik ve kaşıntı oluşması alerji varlığını gösterir.
- Kan Testleri (Spesifik IgE Testi): Kanda belirli alerjenlere karşı oluşan IgE antikorlarının seviyesi ölçülür. Özellikle cilt testi yapılamayan durumlarda (cilt hastalığı, bazı ilaç kullanımı) tercih edilir.
Alerjik Rinit Tedavisi ve Korunma Yöntemleri
Alerjik rinitin tedavisinde temel amaç, alerjenlerle teması azaltmak ve belirtileri kontrol altına almaktır. Tedavi yöntemleri şunları içerir:
1. Alerjenden Korunma Yöntemleri:
Alerjik rinit tedavisinin en önemli basamağı, alerjiye neden olan maddelerden (alerjenlerden) uzak durmaktır.
Ev Tozu Akarları İçin:
- Yatak odasını düzenli olarak havalandırın.
- Yatak takımlarını (çarşaf, yastık kılıfı vb.) haftada bir 60 derecenin üzerinde yıkayın.
- Anti-akar yatak kılıfları kullanın.
- Halı, peluş oyuncak gibi akar tutabilecek eşyaları azaltın veya düzenli olarak temizleyin.
- Evde nem oranını düşük tutun (ideal %30-50).
- HEPA filtreli elektrik süpürgesi kullanın.
Polenler İçin:
- Polenlerin yoğun olduğu mevsimlerde (özellikle sabah erken saatlerde ve rüzgarlı havalarda) pencereleri kapalı tutun.
- Dışarı çıkarken güneş gözlüğü takın ve eve döndüğünüzde kıyafetlerinizi değiştirip duş alın.
- Çimleri keserken veya bahçe işleri yaparken maske kullanın.
- Arabalarda polen filtresi kullanın ve düzenli olarak değiştirin.
Küf Sporları İçin:
- Banyo, mutfak gibi nemli alanlarda havalandırmayı artırın.
- Sızıntıları ve nem kaynaklarını onarın.
- Küflü yüzeyleri temizleyin.
Hayvan Tüyleri İçin:
- Evcil hayvan alerjiniz varsa evde hayvan beslemekten kaçının veya temasınızı sınırlayın.
- Hayvan besleniyorsa sık sık yıkanmalı ve tüy bakımı yapılmalıdır.
- Yatak odasına hayvanların girmesine izin vermeyin.
Genel Önlemler:
- Sigara dumanı ve diğer irritanlardan uzak durun.
- Hava temizleyici cihazlar kullanmayı düşünebilirsiniz.
- Düzenli egzersiz yapın, dengeli beslenin ve genel sağlık kurallarına uyun.
2. İlaç Tedavisi:
Alerjenlerden korunma yeterli olmadığında veya belirtiler şiddetli olduğunda ilaç tedavisi uygulanır.
- Burun Spreyleri (Kortizonlu): Burun mukozasındaki iltihabı ve şişliği azaltarak burun tıkanıklığı, akıntı ve hapşırmayı kontrol altına alır. Düzenli kullanımda en etkili tedavi yöntemlerinden biridir. Yan etkileri minimaldir.
- Antihistaminikler: Hap veya burun spreyi şeklinde kullanılabilir. Kaşıntı, hapşırma ve burun akıntısını azaltmada etkilidir. Yeni nesil antihistaminikler genellikle uyku yapmaz.
- Dekonjestanlar: Burun tıkanıklığını geçici olarak azaltır. Sprey formları bağımlılık yapabileceği için 5 günden fazla kullanılmamalıdır. Ağızdan alınan dekonjestanlar yüksek tansiyon gibi ek hastalıkları olanlarda dikkatli kullanılmalıdır.
- Kromolin Sodyum Spreyleri: Alerjik reaksiyonu başlatan hücreleri stabilize ederek belirtilerin ortaya çıkmasını engeller. Düzenli ve uzun süreli kullanım gerektirir.
- Montelukast: Lökotrien reseptör blokörü olarak bilinen bu ilaçlar, özellikle astımı olan alerjik rinit hastalarında etkilidir.
3. İmmünoterapi (Aşı Tedavisi):
İlaç tedavisine yanıt vermeyen veya alerjenlerden kaçınmanın mümkün olmadığı şiddetli alerjik rinit vakalarında immünoterapi düşünülebilir. Bu tedavide, alerjik olunan madde (alerjen) vücuda düzenli ve artan dozlarda verilerek bağışıklık sisteminin o maddeye karşı tolerans geliştirmesi sağlanır. Aşı tedavisi dil altı veya cilt enjeksiyonu yoluyla uygulanabilir ve genellikle 3-5 yıl sürer.
4. Rhinolight (Fototerapi - Işık Tedavisi):
Alerjik nezle tedavisinde uygulanan yeni teknolojik yaklaşımlardan biridir. Özel bir içeriğe sahip yüksek yoğunlukta ışık kullanılarak burun mukozasındaki alerjik reaksiyonların azaltılması hedeflenir.
Alerjik rinit, doğru tanı ve tedavi yöntemleriyle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Belirtileriniz varsa mutlaka bir KBB uzmanına başvurarak kişiye özel tedavi planı oluşturulmalıdır.
